DATA149.1.19

 დემოკრატია    

                     არჩილ ხმალაძე                    

დემოკრატია ბერძნული სიტყვაა და ხალხის მმართველობას ნიშნავს.სიტყვა დემოს ხალხს ნიშნავს, ხოლო კრატოს ძალაუფლებას.შესაბამისად ეს ისეთი მმართველობის ფორმაა , სადაც ხალხის აზრი ყველაზე მნიშვნელოვანია.ისტორიის განმავლობაში დემოკრატია მკვეთრად იცვლებოდა. სინამდვილეში, დღეს გამოყენებული კონცეფცია პასუხობს პოლიტიკური სისტემების ძალიან ბოლოდროინდელ ფაზას. ზოგი მიიჩნევს, რომ მისი ყველაზე ძლიერი ევოლუცია მე -18 საუკუნეში მოხდა, განსაკუთრებით ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა აშშ და ინგლისი.დემოკრატია ათენში ჩაისახა და დაიხვეწა.ასევე,ათენში, 620 და 593 წლებში  მიღებულ იქნა სოლონისა და დრაკონის კანონები, რომლებიც დემოკრატიის საფუძვლის ძირითადი სვეტია.ეს კანონები მნიშვნელოვანი იყო კაცობრიობის ისტორიისთვის, ვინაიდან მათში განასხვავეს ბუნების კანონები (რომელსაც მართავენ ღმერთები) და ადამიანთა კანონები, რომლებიც გამოიყენება ქალაქში. 

 დემოკრატიას, როგორც დღეს ცნობილია, აქვს უნივერსალური მახასიათებლების სერია, რომლებიც ზოგადად შეესაბამება თითოეული ქვეყნის კულტურულ ტრადიციებს. ეს მახასიათებლები შემდეგია: დემოკრატია მოიცავს მმართველობის ფორმას, რომელშიც ზრდასრულ მოქალაქეებს აქვთ უფლება და მოვალეობა განახორციელონ ძალაუფლება და სამოქალაქო პასუხისმგებლობა; ეს შეიძლება გაკეთდეს უშუალოდ ან წარმომადგენლების მეშვეობით, რომლებიც ადრე აირჩიეს უმრავლესობამ.დემოკრატიის ღირებულებები ემყარება ტოლერანტობას, ერთგულებას და თანამშრომლობას. თავის მხრივ, მოქალაქეები ვალდებულნი არიან მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკურ სისტემაში და მან უნდა დაიცვას თავისი მოქალაქეების თავისუფლებები.დღევანდელ მსოფლიოში არსებული დემოკრატიული ქვეყნებისთვის დემოკრატია მხოლოდ სახელმწიფო მართვის საშუალება არ არის, იგი ცხოვრების წესსაც წარმოადგენს. დემოკრატიული ქვეყნის მოქალაქე თავისუფალია თავის არჩევანში, თავისუფლად გამოხატავს საკუთარ აზრს, გააჩნია თვითგამოხატვის უფლება (სიტყვის, შეკრების და ა.შ.), ასოციაციების შექმნის თავისუფლება, კანონის წინაშე ყველა თანასწორია. დემოკრატიული ქვეყნის მოქალაქემ იცის თავისი უფლებები და შეუძლია მათი დაცვა. ასევე მას გათვითცნობიერებული აქვს საკუთარი მოვალეობები ქვეყნისა და საზოგადოების წინაშე. 

 დემოკრატიული საზოგადოება აყალიბებს აქტიურ მოქალაქეს და პირიქით, აქტიური მოქალაქე ქმნის დემოკრატიულ საზოგადოებას, რომელიც შემდეგ ღირებულებებზეა დაფუძნებული: 

სიცოცხლე: არავის აქვს ადამიანის სიცოცხლის უფლების ხელყოფის უფლება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა საფრთხე ემუქრება თქვენს ან სხვების სიცოცხლეს. 

თავისუფლება მოიცავს პირად დამოუკიდებლობას, პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას და ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას. აერთიანებს, ასევე შეკრების თავისუფლებას. როდესაც ხალხს აქვს საკუთარი რწმენა, შეხედულებები და იდეები და მათ აქვთ უფლება, საჯაროდ გამოხატონ თავიანთი მოსაზრებები. 

ბედნიერება ის ღირებულებაა, როდესაც შენ გაქვს უფლება, იზრუნო საკუთარ ბედნიერებაზე, ოღონდ ამით არ უნდა დააზიანო სხვა. 

საერთო სარგებელი წარმოადგენს საერთო, საქვეყნო კეთილდღეობისთვის ან ყველას სასარგებლოდ გუნდურ მუშაობას. 

სამართლიანობა გულისხმობს, რომ ყველა ადამიანი თანაბრად უნდა ინაწილებდეს საზოგადო სარგებელსაც და ვალდებულებებსაც. არავის აქვს ინდივიდუალური ან ჯგუფური უპირატესობის უფლება. 

თანასწორობა გულისხმობს, რომ ყველა ადამიანს აქვს პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური თანასწორობის უფლება. ყველას აქვს უფლება, იყოს თანასწორი, მიუხედავად რასის, სქესის, რელიგიის, წარმომავლობისა და ეკონომიკური სტატუსისა. 

მრავალფეროვნება გულისხმობს ადამიანთა ჯგუფების კულტურული, ენობრივი, რელიგიური თუ ეთნიკური განსხვავებების აღიარებას და უნდა განიხილებოდეს, როგორც საზოგადოების სიძლიერის ნიშანი. 

სიმართლე: ხელისუფლება არ უნდა ატყუებდეს ხალხს და არ უნდა უმალავდეს ინფორმაციას. არც ხელისუფლებას და არც ხალხს არ აქვს ტყუილის უფლება. 

სახალხო სუვერენიტეტი: აღნიშნული ღირებულება გულისხმობს, რომ ხელისუფლების ძლიერების სათავე არის ხალხი.  

პატრიოტიზმი : ხალხი გამოხატავს საკუთარ სიყვარულსა და ერთგულებას თავისი ქვეყნისა და მისი ღირებულებების მიმართ, როგორც სიტყვებით, ასევე საქციელით და ზრუნავს ქვეყნის საკეთილდღეოდ. 

კანონმორჩილება : როგორც ხალხი, ასევე ხელისუფლება უნდა ემორჩილებოდეს კანონს.ძალთა გადანაწილება : ხელისუფლების აღმასრულებელი, საკანონმდებლო და სასამართლო შტოები ინსტიტუციურად უნდა იყოფოდეს და მხოლოდ ერთი შტო არ უნდა იყოს მთელი ძალაუფლების მატარებელი. 

მრავალი წელი გავიდა დემოკრატიის, როგორც მმართველობის სისტემის პირველი ნიშნებიდან. ამ მიზეზით, დემოკრატიამ (მართალია მისი არსი და საფუძველი ერთი და იგივეა) ოდნავ შეიცვალა მისი განხორციელების პროცესში და სხვადასხვა სახის შედეგი მიიღო.დემოკრატიას, რომელსაც დღეს იყენებენ, ეწოდება "თანამედროვე დემოკრატია".არსებობს დემოკრატიის რამდენიმე ძირითადი ტიპი. 

1) პირდაპირი დემოკრატია 

 დემოკრატიის ეს ტიპი ყველაზე ახლოსაა უძველეს ან "სუფთა" დემოკრატიასთან. ამ ტიპის ყველა მცირე გადაწყვეტილება მოსახლეობის ხელშია, ყოველგვარი შუამავლის გარეშე. 

სინამდვილეში, უმეტესად გადაწყვეტილებები წარედგინება საჯარო მოსმენებს, როგორც ეს მოხდა შვეიცარიაში. 

მთავრობის გადაწყვეტილებები არა მხოლოდ კენჭისყრაში ხვდება; ხალხს შეუძლია კანონების შემოთავაზება. თუ ხალხი საკმარის ხელმოწერას მიიღებს, ეს კანონები კენჭისყრაში შევა და მათი განხორციელება შეიძლება. 

2) წარმომადგენლობითი დემოკრატია 

 ამ ტიპის დემოკრატია ხალხს უფლებას აძლევს ხმის მიცემის უფლებას აირჩიონ პირები, რომლებიც მათ წარმოადგენენ პარლამენტში. ისინი გადაწყვეტენ, რას თვლიან ქვეყნისთვის სასარგებლოდ. 

ისინი უნდა იყვნენ ადამიანები, რომლებიც გაწვრთნილი არიან იმ ხალხის წარმოსადგენად, ვინც ისინი აირჩია. ამ ტიპის დემოკრატია ამარტივებს და აჩქარებს საქმეს, რადგან თქვენ არ გჭირდებათ ყველაფრის კონსულტაცია ხალხთან. 

ამასთან, ზოგჯერ წარმომადგენლებს არ შეუძლიათ სათანადოდ წარმოადგინონ ხალხის ინტერესები, რამაც შეიძლება პრობლემები გამოიწვიოს. 

3) მონაწილეობითი დემოკრატია 

 ის ძალიან ჰგავს პირდაპირ დემოკრატიას, მაგრამ უფრო მეტი შეზღუდვით. ამ ტიპის მთავრობაში ხალხს აქვს მონაწილეობა, მაგრამ წონიან ხმებში.მაგალითად, კანონის რეფორმა უნდა გადაეცეს კენჭისყრას. ამასთან, გადასახადის ზრდა არ არის.წარმომადგენლობითი მახასიათებელია ის, რომ არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად დიდია თუ მცირე გადაწყვეტილება; თითოეული მკვიდრი ხმას აძლევს საკუთარ თავს. ანუ მათ არ აქვთ უფრო დიდი ფიგურა, რომელიც ხმას აძლევს სხვადასხვა ხალხის ან საზოგადოების სახელით. 

 4) ნაწილობრივი დემოკრატია 

 არალიბერალური დემოკრატია ეწოდება, რომელშიც მოცემულია ძირითადი დემოკრატიული პრინციპები, მაგრამ ხალხის ცოდნა და ძალა შეზღუდულია აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ მიღებული მრავალი გადაწყვეტილების თვალსაზრისით.მთავრობის საქმიანობა გარკვეულწილად იზოლირებულია ხალხის ცოდნისთვის. ამიტომ, მმართველებს შეუძლიათ თავად იმოქმედონ, ხალხის წინაშე ანგარიშვალდებულების გარეშე. 

5) საპრეზიდენტო დემოკრატია 

 ამ ტიპის დემოკრატიაში ხდება განსხვავება საკანონმდებლო და აღმასრულებელ სისტემებს შორის. პრეზიდენტი არ არის დამოკიდებული პარლამენტზე და არც ასამბლეის წევრებზე.მიუხედავად იმისა, რომ პატივი უნდა სცეს პარლამენტის უმრავლესობის გადაწყვეტილებებს, პრეზიდენტს შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილება ვეტოს დადების ან კანონის მიღებაზე ან რეფორმაზე.საპრეზიდენტო დემოკრატიაში ქვეყნისა და მთავრობის მეთაური მხოლოდ პრეზიდენტია. ამ ტიპის შემთხვევაში, მოქალაქეები უშუალოდ ხმას აძლევენ პრეზიდენტს, ხოლო მეორეს მხრივ, ისინი პირდაპირ აძლევენ ხმას საკანონმდებლო ორგანოს წარმომადგენლებს. 

6) კონსტიტუციური დემოკრატია 

 ეს არის დღეს არსებული რესპუბლიკების უმეტესობა. ძირითადად ეს არის დემოკრატია, რომელიც თავის ძალას ემყარება კონსტიტუციაში დაწერილ კანონებზე.მასზე არ შეიძლება გავლენა იქონიონ გარე ფაქტორებმა, მიუკერძოებლობამ ან პოლიტიკურმა პარტიებმა. აბსოლუტურად ყველა გადაწყვეტილება უნდა დაერთოს კონსტიტუციას და თუ არა, რეფორმის პროცესი უნდა მოწონდეს მოქალაქეებმა ან პარლამენტის წევრებმა. 

7) საპარლამენტო დემოკრატია 

 ამ ტიპის დემოკრატია, როგორც წესი, წარმოადგენს წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ნაწილს. ხმის უფლება გამოიყენება პარლამენტარების არჩევისას.ისინი იზრუნებენ მთავრობის გადაწყვეტილებებზე და შესაძლოა აირჩიონ პრეზიდენტი / კანცლერი / მთავრობის მეთაური, როგორც ეს ხდება გერმანიაში.იგი განსხვავდება წარმომადგენლობითი დემოკრატიისგან, რადგან მოქალაქეები აღმასრულებელი ხელისუფლების არჩევანს პარლამენტარებს ანდობენ.ჩვეულებრივ, მას ახასიათებს სახელმწიფოს მეთაურისა და მთავრობის მეთაურის ყოლა. უმეტეს შემთხვევაში, პირველი მონარქია, ხოლო მეორე - პრემიერ მინისტრი. 

8) სოციალ-დემოკრატია 

 დემოკრატიის ამ ტიპს, რომელსაც სოციალ-დემოკრატიასაც უწოდებენ, ერთმანეთში ერევა პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემა. ეს შეიძლება იყოს მონაწილეობითი, წარმომადგენლობითი ან საპარლამენტო დემოკრატიის ნაწილი.კანადა არის საპარლამენტო დემოკრატია, რომელიც ითვლება სოციალ-დემოკრატად. სოციალ-დემოკრატია ცდილობს, რომ სახელმწიფო იყოს ეკონომიკური ელიტის ტოლი ან უფრო ძლიერი.ამრიგად, ხალხს შეუძლია მასზე იყოს დამოკიდებული კერძო დაწესებულებებში წასვლის გარეშე. ამ ტიპის დემოკრატიის მახასიათებლები შეიძლება იყოს უფასო სამედიცინო მომსახურება, უფასო და სავალდებულო განათლება და ა.შ. 

9) ავტორიტარული დემოკრატია 

 ეს არის ის, რომელშიც მთავრობის უფლებამოსილება შეიძლება გაგრძელდეს საჭიროზე და აქვს უფლება დაარეგულიროს მრავალი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული ასპექტი. ეს შეიძლება ბევრჯერ მოხდეს ნაწილობრივი დემოკრატიის სისტემის პირობებში.როგორც წესი, ამ ტიპის ავტორიტარიზმი შეინიშნება, როდესაც დომინანტი პარტია ან ეკონომიკური კოალიცია არეგულირებს მათ სასარგებლოდ მიღებულ გადაწყვეტილებებს; ისინი კვლავ შეესაბამება დემოკრატიის ისეთ პრინციპებს, როგორიცაა ხმის უფლება, გამოხატვის თავისუფლება და ა.შ. 

10) რელიგიური დემოკრატია 

ამ ტიპის დემოკრატია არის ის, რაც პოლიტიკურ სისტემას ურევს რელიგიას. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მთავრობის გადაწყვეტილებებზე გავლენას ახდენს ქვეყნის ან მმართველის რელიგია.სინამდვილეში, ქვეყანა, რომელსაც აქვს ამ ტიპის დემოკრატია, შეიძლება ჩაითვალოს "რელიგიური სახელმწიფო". ისრაელი არის საპარლამენტო რელიგიური დემოკრატია, რადგან იგი გამოცხადებულია ებრაულ სახელმწიფოდ.რელიგიური დემოკრატიული ქვეყნების გადაწყვეტილებები უფრო მეტად უნდა შეესაბამებოდეს მოქმედი რელიგიის ჩვეულებებსა და ტრადიციებს, ვიდრე კონსტიტუციას. ამ შემთხვევაში მას უნდა ჰქონდეს კონსტიტუცია, რომელიც ემყარება რელიგიას.