DATA149.1.19

2016 წელს ჯანმრთელობის 69-ე მსოფლიო ასამბლეამ აღიარა, რომ ჰაერის დაბინძურება, ადამიანის ჯანმრთელობაზე მავნე ზეგავლენის მქონე უმსხვილესი კონტრიბუტორი და ადრეული სიკვდილიანობის განმაპირობებელი ერთ-ერთი ფაქტორია. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, საქართველოში მთლიანი ავადობის 17 და სიკვდილიანობის 19% გარემოს საზიანო ზემოქმედებას უკავშირდება.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ 2016 წელს  ჩატარებულ კვლევაში ნათქვამია, რომ სუფთა ჰაერს დედამიწის მოსახლეობის მხოლოდ 8% სუნთქავს, დანარჩენი კი დაბინძურებულს. “ჰაერის დაბინძურება დიდი სისწრაფით მატულობს, ეს ჯანდაცვისთვის საგანგებო მდგომარეობაა. ჰაერის დაბინძურება თითქმის ყველა ქვეყანასა და საზოგადოების ყველა ფენას შეეხო. დაბინძურების დონე ყოველგვარ დასაშვებ ნორმას აჭარბებს არა მხოლოდ მსხვილ მეგაპოლისებში, არამედ სოფლებშიც.” – აღნიშნულია ჯანმოს ანგარიშში. ორგანიზაციის მონაცემებით, ატმოსფეროს დაბინძურებისგან მსოფლიოში ყოველწლიურად 3 მილიონამდე ადამიანი იღუპება, ანუ პლანეტაზე ადამიანის გარადაცვალების ყოველი მეცხრე ფაქტი ჰაერის დაბინძურებას უკავშირდება.

გასათვალისწინებელია, მსოფლიოს ეკონომიკური ფორუმის მიერ გამოქვეყნებული მონაცემებიც. საქართველო ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული სიკვდილიანობით სიის პირველ ადგილზეა, აქ ყოველ 100 000 მოსახლეზე 292,3 გარდაცვლილი მოდის. 2016 წელს გამოქვეყნებული ეს მონაცემი 2012 წლის გაზომვებს ეყრდნობა. ამავე კვლევით, 2060 წლისთვის 4-5 წამში ერთხელ ჰაერის დაბინძურების შედეგად ერთი ადამიანი დაიღუპება.

კვლევის საპასუხოდ განცხადება გაავრცელა საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტრომ. “საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს (IEA) მიერ გამოქვეყნებულ ანგარიშში „ენერგეტიკა და ჰაერის დაბინძურება” საქართველოს შესახებ ინფორმაცია მოცემულია მსოფლიო ჯანდაცვის ორგნიზაციის „მსოფლიო ჯანმრთელობის სტატისტიკა 2016″ ცნობარის მონაცემებით, რომელიც, თავის მხრივ, ეყრდნობა 2012 წლის გაზომვებს.“

თუმცა ფაქტია, რომ „სმოგი“ – ანუ ჰაერის დაბინძურებული მასა თბილისის თავზე უკვე რამდენიმე წელია გამოჩნდა. საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს სტატისტიკას ეთანხმებიან ქართველი გარემოსდამცველები.

„წლებია, რაც ვამჩნევთ, რომ საშინელი მდგომარეობაა ქალაქში. მიუხედავად იმ მონაცემებისა, რასაც ეყრდნობა გარემოს დაცვის სამინისტრო, აშკარად ჩანს, რომ კატასტროფულად მომატებულია ჰაერის დაბინძურების ხარისხი. ამას უკვე რიგითი მოქალაქეებიც ამჩნევენ,“ – ამბობს გარემოსდამცველი ნინო ჩხობაძე.

“მწვანე ალტერნატივას” თავმჯდომარე, მანანა ქოჩლაძე გვიხსნის, რომ ამ კვლევაში გაერთიანებულია, როგორც შენობის გარეთა ჰაერის დაბინძურება, ასევე შიდა დაბინძურება, რომელიც გამოწვეულია საწვავის არაეფექტური გამოყენებით. „ჩვენ არ გვაქვს მდგრადი ენერგეტიკული წყაროები. თბილისში მოსახლეობის უმეტესობა იყენებს გაზს, რომელიც ხშირ შემთხვევაში კუსტარულადაა დამონტაჟებული. მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს არ გააჩნია ასევე შიდა წვის გაზის გამათბობლები. რეგიონებში მცხოვრები მოსახლეობის უმეტესობა ჯერ კიდევ შეშას იყენებს და რიგ შემთხვევებში გამხმარ ნაკელსაც. შესაბამისად იმ სახლებში, სადაც არ არის ვენტილაციის საკმარისი საშუალება ძალიან მაღალია დამაბინძურებლები.”

ატმოსფერულ ჰაერის დაცვის შესახებ კანონში  2015-2016 წლებში საკანონმდებლო ცვლილებები შევიდა: 2015 წელს მუშაობა დაიწყო საქართველოს კანონზე „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“, რომელშიც, უნდა აისახოს ევროკავშირი-საქართველოს ასოცირების ხელშეკრულებით განსაზღვრული ყველა ღონისძიება ჰაერის ხარისხის დაცვის სფეროში. ასევე, 2015 წლის დეკემბერში საქართველოს პარლამენტში დარეგისტრირდა  საკანონმდებლო პაკეტი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“.

არასამთავრობო ორგანიზაცია “მწვანე ალტერნატივას” შეფასებით, საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრომ ამ დრომდე ვერ შეძლო ევროკავშირთან გაფორმებული ასოცირების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების დიდი ნაწილის შესრულება. ანგარიშში განმარტებულია, რომ დაწყებულია მუშაობა გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის ჰარმონიზებისთვის თუმცა, არცერთი კანონპროექტი არაა საბოლოოდ მიღებული.

გარემოს დაცვის კუთხით არსებული ვალდებულებების შესახებ მოცემულ ანგარიშში, აღნიშნულია, რომ 2014-2016 წლებში საქართველოს მთავრობამ ვერ მოახერხა, სრულად შეესრულებინა მეორე გარემოსდაცვითი ეროვნული პროგრამით გათვალისწინებული საქმიანობები ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებისთვის. რის გამოც, ეროვნული პროგრამით გათვალისწინებული ღონისძიებების უმრავლესობა არ განხორციელებულა.

არსებული მდგომარეობის გამოსასწორებლად ორგანიზაცია ხელისუფლებას რეკომენდაციებით მიმართავს. ჰაერის დაბინძურების რისკების შესამცირებლად მნიშვნელოვანია განხოციელდეს შემდეგი ღონისძიებები:

1. გაძლიერდეს ტექნიკური შესაძლებლობები ჰაერის მონიტორინგის, ანალიზისა და ინფორმაციაზე საზოგადოების ხელმისაწვდომობის კუთხით;
2. მონიტორინგის შედეგები რეალურ დროში, ავტომატურად უნდა აისახებოდეს გარემოს ეროვნული სააგენტოს ვებ-გვერდზე;
3. გაძლიერდეს სამინსიტროს როლი და შესაძლებლობები, რათა უწყებამ გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის გაცემისას განსაზღვროს საუკეთესო ტექნოლოგიები, რომლის გამოყენებითაც მეწარმემ ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება შეიძლება შეამციროს;
4. ავტოტრანსპორტიდან ჰაერის დაბინძურების მიზნით, მიზანშეწონილია იმპორტზე სააქციო გადასახადის იმგვარად შეცვლა, რომ წახალისდეს უფრო ეკონომური ავტომობილების იმპორტი;
5. ადილობრივმა თვითმმართველობებმა უნდა შეიმუშაონ ატმოსფერული ჰაერის დაცვის მექანიზმები ისეთ დასახლებულ პუნქტებში, სადაც ეს პრობლემა მწვავედ დგას;

პარლამენტის გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის კომიტეტის თავმჯდომარე, კახა კუჭავა ატმოსფერული ჰაერის დაცვის მიმართულებით საქართველოში ახალ საკანონმდებლო ინიციტივებზე საუბრობს. „გვაქვს ბევრი ინიციატივა. ვალდებულებები გვაქვს ასოცირების ხელშეკრულების მიხედვით  და მაქსიმალურად შევეცდებით შევასრულოთ ისინი, მათ შორისაა მშენებლობების შეფუთვის საკითხი, ამასთან დაკავშირებით შესაბამისი რეგულაციები იქნება მიღებული. 2018 წლის სამოქმედო გეგმა თებერვალში უკვე მზად იქნება.“

გარემოს ეროვნული სააგენტოს გარემოს დაბინძურების მონიტორინგის დეპარტამენტის უფროსი, მარინა  არაბიძე ასოცირების ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებებსა და მისი შესრულების გზებზე საუბრობს: “5 წლის ვადაში საქართველოს მთელი ტერიტორია უნდა დავყოთ რაიონების მიხედვით და გამოვყოთ დაბინძურებული ზონების მიხედვით. რაც ნიშნავს იმას, რომ უნდა გაძლიერდეს მონიტორინგი. ინდიკატორული გაზომვების შედეგად უნდა გამოვყოთ უფრო მეტად დაბინძურებული და სუფთა ზონები. რის შესაბამისადაც შემუშავდება სამოქმედო გეგმა, რომელიც მიმართული იქნება მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე. ეს მოიცავს ბევრ კომპონენტს და საჭიროებს ბევრი უწყების ჩართულობას. ბევრი საკითხი ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული დაწყებული ავტოპარკის ტექნიკური მდგომარეობიდან, დამთავრებული საზოგადოების ცნობიერების ამაღლების თვალსაზრისით. მნიშვნელოვანი კომპონენტია საზოგადოებრივი ტრანსპორტის გაუნჯობესებაც. ბევრ და კომპლექსურ თემაზე  ვმუშაობთ და მჯერა, ამ ღონისძიებების შედეგებს მალე ვიგრძნობთ.“

„კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის” წარმომადგენელი, ნინო შავგულიძე საქართველოში ჰაერის დაბინძურების შესამცირებლად მთავრობას რეკომენდაციას სთავაზობს: „ვინაიდან ატმოსფერული ჰაერის უპირველესი დამაბინძურებელი ავტოტრანსპორტია, აუცილებლად უნდა მოხდეს პარკის განახლება, ტექდათვალიერების შემოღება აუცილებელია. მნიშვნელოვანია, მშენებლობის პროცესის უკეთ კონტროლიც. ჰაერის დაბინძურების სფეროში პროგრესია ის, რომ გვაქვს  მონიტორინგის სისტემა,  რაც გვაძლევს საშუალებას გავზომოთ და ვნახოთ რა სიტუაცია გვაქვს. რაც შეეხება  გამომწვევი მიზეზის აღმოფხვრას, ამ თვალსაზრისით პროგრესი ჯერ კიდევ არ არის.“

ჰაერის დაბინძურების საკითხთან დაკავშირებით მოსახელობის დამოკიდებულება შეისწავლა, საქართველოში იდუმალი მომხმარებლის მომწოდებელთა ასოციაციის წევრმა კომპანია „ეისითიმ“. ორგანიზაციამ ამ საკითხთან დაკავშირებით თბილისის მოსახლეობა გამოკითხა. მათი კითხვები შეეხებოდა მოსახლეობის მოსაზრებას გამწვანების საკითხთან დაკავშირებით. კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ თბილისის მოსახლეობის მხოლოდ 18%-ს მიაჩნია, რომ ბოლო 3 წლის განმავლობაში თბილისში გამწვანების კუთხით მდგომარეობა გაუმჯობესდა. მაცხოვრებლების თითქმის ნახევარს (44%) კი მიაჩნია, რომ გაუარესდა. კვლევის შედეგად ასევე გამოვლინდა, რომ “პარტიზანული მებაღეობას” საკმაოდ დიდი ცნობადობა აქვს თბილისში – 62%-ს სმენია მათ შესახებ. თუმცა მხოლოდ 4%-ს აქვს მიღებული მონაწილეობა მათ მიერ ორგანიზებულ ერთ აქციაში მაინც.

„კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის” წარმომადგენელი, ნინო შავგულიძე ამბობს, რომ: „ქვეყანაში ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებისთვის კომპლექსური მიდგომაა საჭირო. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად აუცილებელია შემუშავდეს, ჩამოყალიბდეს და განხორციელდეს ერთიანი სახელმწიფო გეგმა. რომელშიც სახელმწიფო ორგანოებთან ერთად, ჩართული იქნება საზოგადოების თითოეული წევრი. ინფორმირებული მოსახლეობა ყველაზე კარგად შეიძლება ჩაერთოს პროცესში და ხელი შეუწყოს სიტუაციის გამოსწორებას, ამიტომ მნიშვნელოვანია გარემოსთან დაკავშირებულ საკითხებზე მოქალაქეების ინფორმირებულობის გაზრდა.“

ჰაერის დაბინძურების პრობლემა მხოლოდ საქართველოს არ აწუხებს, ეს დღეს უკვე მთელი მსოფლიოსთვის აქტუალურია. სხვადასხვა ქვეყანამ 2016 წელს ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების შესამცირებლად სხვადასხვა რეგულაცია გამოიყენეს, მაგალითად:

საფრანგეთში 2016 წელს ჰაერის დაბინძურების შემცირების მიზნით ძველი წარმოების მანქანებზე შეზღუდვა დაწესდა. გამოცემა Independent-ის ინფორმაციით, შეზღუდვა 1997 წლამდე გამოშვებულ მანქანებს ეხება, რაც პარიზის ავტოპარკის 10%-ია. დაწესებულ ზღვარს მიღმა გამოშვეულ მანქანებს საფრანგეთის დედაქალაქში კვირის სამუშაო დღეებში 08:00 საათიდან 20:00 საათამდე გადაადგილება ეზღუდება, 30 წლის ავტომანქანები სრულად აიკრძალა. მანქანებზე დაწესებული შეზღუდვა 2020 წლამდე გამკაცრდება და გადაადგილების უფლება მხოლოდ 2011 წლის შემდეგ გამოშვებულ ავტომანქანებსა და იმ მოტოციკლებს ექნებათ, რომელიც 2015 წლის შემდეგაა გამოშვებული. აკრძალვის დარღვევაზე ფინანსური ჯარიმა დაწესდება და მოქალაქეს 35 ევროს გადახდა მოუწევს. საფრანგეთის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სააგენტოს მონაცემებით, ჰაერის დაბინძურების შედეგად საფრანგეთში ყოველწლიურად 48 ათასი ადამიანი იღუპება. საფრანგეთის ხელისუფლება განმარტავს, რომ ჰაერის დაბინძურებასთან გამკლავება ქვეყანას ყოველწლიურად 100 მილიარდი ევრო უჯდება.

შეზღუდვები დაწესდა მექსიკაშიც. მეხიკოში სამუშაო დღეებში ავტომობილებით გადაადგილების მორიგეობა დაწესდა, რამაც ავტომობილების რიცხვი 40%-ით შეამცირა. ეს გადაწყვეტილება ქალაქის მთავრობამ 2016 წლის მარტში მიიღო. გადაწყვეტილების მიხედვით, მეხიკოში ყოველი მეხუთე მანქანა სამუშაო დღეებში ქუჩებში აღარ გამოდის. დღე როდესაც ავტომობილის მფლობელს ექნება ქალაქში გასვლის უფლება დამოკიდებულია მის ნომერზე, რომელიც მას წინასწარ აქვს მინიჭებული. ამ გადაწყვეტილების მიზეზი ჰაერის დაბინძურების პრობლემა გახდა. ქალაქის მთავრობა განმარტავს, რომ ცხელი და მშრალი ამინდი ხელს უწყობს მეხიკოში ჰაერის დაბინძურებას. ამ დროისთვის არსებული მონაცემების მიხედვით, ჰაერში ოზონის დონე 1.9-ჯერ მაღალია ნორმასთან შედარებით. ავტომობილებზე შეზღუდვა გაზაფხულის სეზონზე იმოქმედებს და იგი ივნისისთვის გაუქმდება. იმედოვნებენ, რომ აკრძალვის შედეგად მექსიკის დედაქალაქში ჰაერი შედარებით გასუფთავდება.

ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების მზარდი ტენდენცია, როგორც საქართველოს, ასევე მსოფლიოს მასშტაბით ძირითადად ბუნებრივი პირობების გათვალისწინებით ხდება. თუმცა, ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების ზრდის შემცირებაში მეტი წილი პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს ენიჭება. გარემოსდამცველები და არასამთავრობო ორგანიზაციები მიიჩნევენ, რომ ხელისუფლებამ უნდა დახვეწოს არსებული კანონმდებლობა და უნდა გაატაროს შესაბამისი რეფორმები, მაგალითად: შემოიღოს ავტომობილების ტექდათვალიერების სავალდებულო წესი,  მშენებლობის გაცემის ნებართვის დროს კერძო სამშენებლო კომპანიებისთვის დააწესოს გარკვეული რეგულაციები ჰაერის დაბინძურების შესამცირებლად, ხოლო მათი შეუსრულებლობის შემთხვევაში დააწესოს გარკვეული სანქციები. ხელი შეუწყოს გამწვანებული ტერიტორიების შექმნას და დაცვას. უზრუნველყოს ჰაერის დაბინძურების შედეგად ადამიანებისათვის შესაძლო ზიანის მიყენების შესახებ ინფორმირებულობის გაზრდა. მიუხედავად იმისა, რომ მანქანების გამონაბოლქვის შესამცირებლად ეწყობა გარკვეული პაირ აქციები, როგორიცაა მაგალითად „ერთი დღე მანქანის გარეშე“  დედაქალაქში მცხოვრები ადამიანების უმეტესობა მასში მონაწილეობას არ იღებს. მნიშვნელოვანია ეკო ტრანსპორტის პოპულარიზაციის ხელშეწყობაც.  ინფორმირებულობის გაზრდის კუთხით, ხელისუფლებასთან ერთად მნიშვნელოვანია, როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციების, ასევე საზოგადოების თითოეული წევრის ჩართულობა. მოქალაქეებმა უნდა იცოდნენ, რომ მათ გარშემო არსებული ბუნებრივი პირობების დაცვა პირველ რიგში მათი მომავლისთვისაა მნიშვნელოვანი.

მარიამ სულხანიშვილი, “საქართველოს უნივერსიტეტის” სტუდენტი

მასალა ქვეყნდება “საქართველოს უნივერსიტეტისა” და BPI-ს ერთობლივი პროექტის ფარგლებში